Co to jest inflacja i jak działa?

O inflacji od kilku miesięcy słyszymy się niemalże codziennie. Wiadomości, które do nas docierają, nie napawają optymizmem, a wprost przeciwnie. Eksperci niepokoją się tym, jak obecnie przedstawia się inflacja w Polsce i zastanawiają, do czego zmierza sytuacja i jakie będą jej konsekwencje.

• Czym jest inflacja i co na nią wpływa?
• Jakie są skutki inflacji?
• Jak inflacja wpływa na oszczędności?
• Jakie są rodzaje inflacji?

W artykule odpowiadamy na te pytania i przedstawiamy najważniejsze informacje o inflacji.

Inflacja – co to?

Według definicji inflacja to “proces wzrostu przeciętnego poziomu cen w gospodarce. Skutkiem tego procesu jest spadek siły nabywczej pieniądza krajowego”. Mówiąc prościej, jest to po prostu wzrost cen i spadek wartości pieniądza. Tym samym za określoną sumę pieniędzy możemy kupić dziś mniej niż jeszcze kilka miesięcy temu. Pieniądz po prostu traci na wartości. Z założenia inflacja jest normalnym procesem, jednakże jeśli wymknie się spod kontroli, to może nieść za sobą poważne skutki.

Co wpływa na inflację?

Inflację wywołują różne czynniki. Wśród najważniejszych możemy wymienić:

• ceny surowców,
• zbyt duża emisja pieniędzy przez bank centralny (w Polsce przez Narodowy Bank Polski),
• ingerencja państwa w politykę emisyjną banku centralnego (doprowadza to do nadmiernej ilości pieniądza),
• niezrównoważony budżet państwa (kiedy państwo wydaje więcej, niż jest w stanie pokryć dochodami),
• wadliwa struktura gospodarki,
• wzrost popytu.

Jak oblicza się inflację?

Obliczanie inflacji to dosyć skomplikowany temat. Wszyscy wydajemy pieniądze, a przy wyliczaniu inflacji bierze się pod uwagę wydatki gospodarstw domowych, takie jak:

– dobra codziennego użytku (np. żywność, prasa, benzyna),

– dobra trwałe (np. odzież, komputery, pralki),

– usługi (np. fryzjerskie, ubezpieczeniowe, wynajem mieszkania).

Wszystko to tworzy koszyk konsumpcyjny. Wartości poszczególnych pozycji w koszyku zmieniają się. Stopa inflacji jest obliczana w ten sposób, że porównuje się wartość koszyka w danym miesiącu z wartością koszyka sprzed roku.

Skutki inflacji

Słysząc o inflacji, wiele osób obawia się jej skutków. Wynika to po części z historii. Inflacja, która miała miejsce na przełomie PRL oraz Trzeciej Rzeczpospolitej i skutki, jakie za sobą niosła, są bolesną lekcją i nauczką. W 1988 roku wynosiła ona 60%, ale w kolejnym roku inflacja Polski przekroczyła 251%. W 1990 osiągnęła ona 586%. Ceny towarów i usług wzrastały w błyskawicznym tempie i podejmowano różne nieudolne próby naprawy sytuacji. W efekcie przeprowadzono program reform, czyli tzw. plan Balcerowicza, ówczesnego ministra finansów, który dzisiaj jest różnie oceniany, jednakże doprowadził on do ugaszenia hiperinflacji, urealnienia kursu walutowego złotego, wprowadzenia jego wewnętrznej wymienialności, przeprowadzenie reformy systemu bankowego, zrównoważenia detalicznego rynku wewnętrznego i reform podatkowych i ubezpieczeniowych.

Negatywne skutki inflacji:

– inflacja często bywa nazywana ukrytym podatkiem, gdyż odbywa się kosztem reszty zwykłych ludzi, a korzyści odnosi przeważnie rząd,

– względne zmniejszenie się dochodów u osób, które otrzymują stałe wynagrodzenie,

– ludzie dążą do utrzymywania mniejszej ilości gotówki,

– firmy muszą dopasowywać swoje ceny,

– napędzanie sektorów gospodarki produkujących dobra trwałe,

– wzrost cen usług i towarów.

Rodzaje inflacji

Inflację możemy podzielić według kilku kategorii:

• kryterium tempa

– inflacja pełzająca do 5% w skali roku

– inflacja krocząca od 5 do 10% rocznie

– megainflacja od 15 do 50% rocznie

– inflacja galopująca od 50 do 100% w skali roku

– hiperinflacja powyżej 100% w skali roku

• kryterium przyczyny

– inflacja endogeniczna – w gospodarce, w której obecny jest podział społeczeństwa na grupy społeczne

– inflacja egzogeniczna – ograniczenie lub zmniejszenie podaży na rynku, co powoduje wzrost cen

– inflacja popytowa – wzrost przeciętnego poziomu cen w spowodowany wzrostem popytu

– inflacja kosztowa – ograniczenia na podaż jednego lub kilku zasobów (cena jednego lub kilku zasobów zostaje zwiększona)

– inflacja kredytowa – wyższe ceny na towary i usługi (wynik nieuzasadnionej ekspansji kredytowej)

– inflacja budżetowa – deficyt budżetowy (wydatki rządowe przewyższające dochody)

– inflacja wewnętrzna – wzrost ogólnego poziomu cen dóbr i usług w określonym czasie

– inflacja importowana – ma źródło poza granicami kraju

– inflacja czysta – ceny dóbr, usług i czynników produkcji wzrastają w tym samym tempie

• Według przejawiania się i skutków:

– inflacja otwarta – wzrost cen do poziomu równoważącego na bieżąco strumienie popytu i podaży

– inflacja tłumiona – wzrost ogólnego poziomu szeroko pojętych cen

– inflacja jawna – wzrost cen

– inflacja ukryta – niedobór towarów na rynku

• Według zależności od innych kategorii makroekonomicznych:

– stratoinflacja – rodzaj inflacji galopującej

– stagflacja – współwystępowanie wysokiej inflacji i dużego bezrobocia

– slumpflacja – spadek produkcji i dochodu narodowego w ujęciu bezwzględnym (kryzys)

– inflacja nieoczekiwana – niespodziewana, a wraz z nią pojawiają się problemy

Wskaźniki inflacji a oszczędności

Następstwa inflacji, która wymyka się spod kontroli, są bardzo niekorzystne i mogą spowodować różne konsekwencje. Przede wszystkim siła nabywcza pieniądza spada, a tym samym nie możemy już kupować tyle, co jakiś czas temu. Tym samym, posiadając oszczędności, z którymi nic się nie robi, mamy tracimy.

Inflacja w Unii Europejskiej

W Unii Europejskiej inflację mierzy się tzw. zharmonizowanym wskaźnikiem cen konsumpcyjnych, czyli HICP. Wskaźnik inflacji HICP umożliwia porównywanie danych z różnych krajów i śledzenie zmian cen w gospodarce – dzięki temu EBC jest w stanie podejmować słuszne decyzje. Utrzymywanie stabilnego poziomu cen jest istotne. Właśnie dlatego tak ważne jest, by inflacja pozostawała przewidywalna – w średnim okresie powinna ona wynosić 2%.

Obliczanie wskaźnika HICP

Wskaźnik HICP oblicza się w taki sposób, że zbiera się dane cenowe, przypisuje się wagi do poszczególnych kategorii produktów, a następnie przypisuje się wagi do krajów. Dane cenowe są zebrane z różnych punktów w poszczególnych miastach strefy euro. Waga grupy produktów jest uzależniona od procentu wydatków na nią w przeciętnym budżecie domowym. Wagi są aktualizowane, dzięki czemu zachowują aktualność. Wagi do krajów są z kolei uzależnione od tego, jaki procent wydatków konsumpcyjnych strefy euro przypada na dany kraj.

Obecne wskaźniki inflacji w Polsce

Inflacja polska w listopadzie 2021 wyniosła blisko 8% w skali roku, co jest niezwykle niepokojące, zwłaszcza że wynik ten przewyższył szacowania. Dla porównania w 2019 roku średnia inflacja wyniosła 2,3%. Finalny wynik ponownie przewyższył wstępnie podawane dane. Skutki tego procesu odczuwamy wszyscy. Ceny towarów rosną zatrważająco szybko i z niepokojem śledzimy kolejne doniesienia. W obliczu tego, że oszczędności topnieją w zastraszającym tempie, sporo osób zastanawia się, jak zabezpieczyć się przed inflacją. Jeżeli nie ma się doświadczenia ani wiedzy w tematach finansowych, to wszelkie działania powinny być bardzo ostrożne. Warto również skorzystać z porady doświadczonego doradcy finansowego.